شاعري با سرنوشت رقت‌انگيز – مجله زنده خبري

به گزارش مجله زنده خبري ، اين پژوهشگر ادبيات در يادداشتي به مناسبت هفتم ژانويه روز حجاوي كرماني نوشت: سرنوشت برخي از شاعران اسفناك است. يكي از آنها خواجو است. كجويي ، كه به خاطر نمايش هاي گوياي خود به “اصطلاحات شاعرانه” در شعر فارسي شهرت داشت. چرا خواجو با همه هنر و ظرافت و نقشي كه در زمينه سازي حافظ دارد ، شاعر درجه يك يا درجه دو و به نظر من حتي شاعر درجه سه نيست؟ شعر فردوسي و سعدي و غيره كه جاي خود را دارد ، چرا در تاريخ ادبيات ما شعر كاجو (با تأكيد بر همه هنر و ابهام او) در شعر رودكي ، ناصر خسروف ، منوچهري ، نظامي ، كاگاني ، عطار جايي ندارد صائب؟

يكي از راه هاي درك احترام شاعر اين است كه تصور كنيد از دست دادن شعر او در شعر فارسي چگونه خواهد بود. رودكي چهره اي منحصر به فرد و درخشان دارد با همان مضمون شاعرانه اي كه به ياد مي آورد؛ تقابل و تقابل ناصر خسرو با قدرت مستقر و ساختارها و اشكال زباني و بياني شعر او را منحصر به فرد و جاودان مي كند. رجزخواني و زنداني شدن كاگاني و بلاغت ابيات او مختص اوست. و شعر مسعود سعد از نظر فرديت و بيان احساسات شخصي بي نظير است. هر نظامي ، ساناي و عطار موقعيتي دارند كه هيچ شاعري نمي تواند آن را بگيرد.

اما خواجو چطور؟ شعر خواجو شعري بي نظير و يا حتي نسبتاً منحصر به فرد محسوب نمي شود. در قرن هشتم چندين شاعر با اختلاف اندكي در سبك ، زمينه ، مضمون و محتوا سروده اند. كمال خجندي ، سلمان ساووي و عماد فكيه از جمله اين افراد هستند. به اين نامه ها مي توان همام تبريزي (درگذشت 714 ه.ق.) و حتي بخاراي خيالي (درگذشت 863 ه.ق.) از نسل هاي قبلي و بعدي را اضافه كرد.
اهميت هر شاعر (و هر هنرمند) در ميزان تمايز و فاصله آثار او از آثار ديگران است. البته اگر ابتدا كار يا كارهاي برادرش را ثابت كند و “كار” محسوب شود! هنر به معناي شناخت فرم و منحصر به فرد بودن شعارزدگي و فاصله گرفتن از تكرار است كه ابتذال است.
شعر خواجو در داستان نويسي ادامه كار نظامي امير خسرو دهلوي است نه تحول در مسير آنها. در غزل ، شعر او تركيبي از غزلهاي سعدي ، حسن دهلوي ، همام تبريزي و همچنين ابيات ديگران است. هاجو مانند بسياري از همرزمان خود مسير تقليد و تكرار را طي كرد. البته حافظ مانند كاجو تحت تأثير ده ها و چهل صد شاعر قرار گرفت و حتي موضوع را دزديد ، اما شعر او كمتر شبيه شعر ديگران است؛ با خواندن شعر خواجو حتي به ياد شعر حافظ افتاديم! گرچه او نزديك به چهل سال قبل از حافظ درگذشت.

كاجو شاعر فرم گرايي است. در شعر او ، تصوير و مضمون فقط در خدمت تصوير و محتوا است و در خدمت انديشه ها و عواطف انساني نيست ، همانطور كه مثلاً در شعر حافظ مي بينيم. او در برابر زمان خود ايستادگي نكرد ، بنابراين شعرش شعري است ، نسبتاً احمقانه و غيرشخصي و بنابراين كم و بيش غيرشخصي. شعري كه شاعر و زمان او در آن غايب است و تصوير همرزمانش در آينه ديده نمي شود. بنابراين ، رند ، صوفي ، زاهد و عاشق نيز از شخصيتهاي عجيب شعر كاجو هستند.
اگر مبل كاجو نبود ، بازنده ها توجه زيادي به شعر فارسي نمي كردند. اما اگر ناصر خسروف نبود چطور؟! قطعاً سليقه مخاطبان شعر فارسي به دنبال شخصي مي گشت. شايد او تنبلي و حماقت شعر كسايي يا ابن يامين و سيف فرغاني را بيشتر ستود و آنها را در موقعيتي فراتر از آنچه امروز در آن نشسته اند ، قرار داد.

من فكر مي كنم شعر كسايي مروزي ، ناصر خسرو و مسعود سعد از لحاظ منحصر به فرد بودن از شعر خواجو مهمتر است. با اين وجود نمي توان نقش تاريخي خواجو را در تكامل بلاغي شعر فارسي و ظهور شاعري مانند حافظ انكار كرد.

انتهاي پيام